Ngày lễ Phật đản sanh - phần 2

TS Huệ Dân

18/05/2011 10:53

Cha của Đức Phật là vua Suddhodana, con trai của vua Sihahanu và hoàng hậu Kaccana. Vua Suddhodana có 4 người em trai và 2 người em gái. Tên của họ là : Dhotodana, Sakkodana, Sukkodana, Amitodana, Amita, Pamita.

Hoàng hậu Mahāmāyā hay còn được gọi là Māyādevī. Bà là con gái của vua Anjana và Yasodhara. Bà có một cô em gái và hai em trai. Tên của họ là : Prajapati, Dandapani, Suppabuddha.

Mahāmāyā là từ ghép từ hai chữ : Mahā + māyā, có nghĩa là : Các quyền lực tuyệt vời của việc sáng tạo. Tên của mẹ Đức Phật.

Mahā viết theo mẫu devanāgarī : महा , có nhiều nghĩa được biết như sau : Tuyệt vời, to lớn, bao la, vĩ đại, cao, mênh mông.

Māyā viết theo mẫu devanāgarī : माया, có nhiều nghĩa được biết như sau : Tạo ra những ảo ảnh, sự xuất hiện, ảo tưởng, hình, ảo thuật, huyền thoại.

Bảng biến hóa thân từ của mahāmāyā ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahāmāyā	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Hô cách	mahāmāye	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Cách trực bổ	mahāmāyām	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Cách dụng cụ	mahāmāyayā	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhiḥ
Cách gián bổ	mahāmāyāyai	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhyaḥ
Cách tách ly	mahāmāyāyāḥ	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhyaḥ
Cách sở hữu	mahāmāyāyāḥ	mahāmāyayoḥ	mahāmāyānām
Cách vị trí	mahāmāyāyām	mahāmāyayoḥ	mahāmāyāsu

Trong phạn ngữ मह, maha có nguồn từ chữ महत्, mahat với gốc động từ căn là √ मह् mah.

महत् mahat, thân từ thuộc tĩnh từ và có ba dạng : Nam tính, nữ tính, trung tính. महत् mahat, có nhiều nghĩa được biết như sau : Lớn, to, cao, bao la, quan trọng, việc quan trọng, quyền lực có khả năng phân biệt, chức năng cao trọng.

Động từ căn √ मह् , mah, có nhiều nghĩa được biết như sau : vui mừng, tôn cao, kích thích, tăng cường, phóng đại, danh dự, kỷ niệm, để phát triển và mở rộng, tôn vinh, kính phóng đại.

Bảng biến hóa thân từ của mahat ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahān	mahāntau	mahāntaḥ
Hô cách	mahān	mahāntau	mahāntaḥ
Cách trực bổ	mahāntam	mahāntau	mahataḥ
Cách dụng cụ	mahatā	mahadbhyām	mahadbhiḥ
Cách gián bổ	mahate	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách tách ly	mahataḥ	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách sở hữu	mahataḥ	mahatoḥ	mahatām
Cách vị trí	mahati	mahatoḥ	mahatsu

Bảng biến hóa thân từ của mahat ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahat	mahatī	mahānti
Hô cách	mahat	mahatī	mahānti
Cách trực bổ	mahat	mahatī	mahānti
Cách dụng cụ	mahatā	mahadbhyām	mahadbhiḥ
Cách gián bổ	mahate	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách tách ly	mahataḥ	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách sở hữu	mahataḥ	mahatoḥ	mahatām
Cách vị trí	mahati	mahatoḥ	mahatsu

Bảng biến hóa thân từ của māya ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyaḥ	māyau	māyāḥ
Hô cách	māya	māyau	māyāḥ
Cách trực bổ	māyam	māyau	māyān
Cách dụng cụ	māyena	māyābhyām	māyaiḥ
Cách gián bổ	māyāya	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách tách ly	māyāt	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách sở hữu	māyasya	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māye	māyayoḥ	māyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của māya- ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyam	māye	māyāni
Hô cách	māya	māye	māyāni
Cách trực bổ	māyam	māye	māyāni
Cách dụng cụ	māyena	māyābhyām	māyaiḥ
Cách gián bổ	māyāya	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách tách ly	māyāt	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách sở hữu	māyasya	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māye	māyayoḥ	māyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của māyā - ở dạng trung tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyā	māye	māyāḥ
Hô cách	māye	māye	māyāḥ
Cách trực bổ	māyām	māye	māyāḥ
Cách dụng cụ	māyayā	māyābhyām	māyābhiḥ
Cách gián bổ	māyāyai	māyābhyām	māyābhyaḥ
Cách tách ly	māyāyāḥ	māyābhyām	māyābhyaḥ
Cách sở hữu	māyāyāḥ	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māyāyām	māyayoḥ	māyāsu

Māyādevī là là từ ghép từ hai chữ : Māyā + Devī, có nghĩa : nữ thần, nữ hoàng.

Devī có nguồn gốc từ chữ देव, deva, và देव, deva xuất phát từ chữ दिव् , div. Devī có nhiều nghĩa được biết như sau : Chiếu sáng, thiêng liêng, được chiếu sáng, thuật ngữ dùng để nhân cách hóa những biểu hiện của quyền năng thiêng liêng, chư thiên huyền thoại, nữ thần.

Bảng biến hóa thân từ của deva ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devaḥ	devau	devāḥ
Hô cách	deva	devau	devāḥ
Cách trực bổ	devam	devau	devān
Cách dụng cụ	devena	devābhyām	devaiḥ
Cách gián bổ	devāya	devābhyām	devebhyaḥ
Cách tách ly	devāt	devābhyām	devebhyaḥ
Cách sở hữu	devasya	devayoḥ	devānām
Cách vị trí	deve	devayoḥ	deveṣu

Bảng biến hóa thân từ của deva ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devam	deve	devāni
Hô cách	deva	deve	devāni
Cách trực bổ	devam	deve	devāni
Cách dụng cụ	devena	devābhyām	devaiḥ
Cách gián bổ	devāya	devābhyām	devebhyaḥ
Cách tách ly	devāt	devābhyām	devebhyaḥ
Cách sở hữu	devasya	devayoḥ	devānām
Cách vị trí	deve	devayoḥ	deveṣu

Bảng biến hóa thân từ của devī ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devī	devyau	devyaḥ
Hô cách	devi	devyau	devyaḥ
Cách trực bổ	devīm	devyau	devīḥ
Cách dụng cụ	devyā	devībhyām	devībhiḥ
Cách gián bổ	devyai	devībhyām	devībhyaḥ
Cách tách ly	devyāḥ	devībhyām	devībhyaḥ
Cách sở hữu	devyāḥ	devyoḥ	devīnām
Cách vị trí	devyām	devyoḥ	devīṣu

दिव् , div, theo huyền thoại của Vệ đà có nghĩa là Trời, nó là số nhiều của Dyau. दिवा divā là thán từ : trong ngày, phản nghĩa của nó là naktam có gốc từ chữ नक्त nakta : Đêm, ban đêm. Naktam là thán từ.

Bảng biến hóa thân từ của दिव diva ở dạng trung tính.

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	divam	dive	divāni
Hô cách	diva	dive	divāni
Cách trực bổ	divam	dive	divāni
Cách dụng cụ	divena	divābhyām	divaiḥ
Cách gián bổ	divāya	divābhyām	divebhyaḥ
Cách tách ly	divāt	divābhyām	divebhyaḥ
Cách sở hữu	divasya	divayoḥ	divānām
Cách vị trí	dive	divayoḥ	diveṣu

563 trước Công nguyên.

Thái tử Siddharta Gautama là người sáng lập ra đạo Phật, khoản 2500 năm về trước, Ngài được sanh ra tại vườn Lumbini, gần thành phố Kapilavastu, danh hiệu của Ngài là Phật đà, chữ Phật đà trong Phạn ngữ có nghĩa là : Tỉnh thức hoàn toàn hay hoàn toàn Giác ngộ. Thuật ngữ Phật đà là danh hiệu của người ta đặt để ca tụng Ngài sau khi thành đạo, không phải là tên riêng. Siddharta có nghĩa là Người đã hoàn tất.

Thuật ngữ Phật đà là phiên âm từ chữ Buddha trong tiếng phạn, viết theo mẫu devanāgarī : बुद्ध. Buddha là quá khứ phân từ của chữ budh nhóm một, thuộc tĩnh từ, thân từ có ba dạng : nam tính, trung tính, nữ tính và có nhiều nghĩa được biết như sau : Tỉnh thức, sáng suốt, thông thái, khôn ngoan, hiểu biết.

Bảng biến hóa thân từ của Buddha ở dạng nam tính.

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	buddhaḥ	buddhau	buddhāḥ
Hô cách	buddha	buddhau	buddhāḥ
Cách trực bổ	buddham	buddhau	buddhān
Cách dụng cụ	buddhena	buddhābhyām	buddhaiḥ
Cách gián bổ	buddhāya	buddhābhyām	buddhebhyaḥ
Cách tách ly	buddhāt	buddhābhyām	buddhebhyaḥ
Cách sở hữu	buddhasya	buddhayoḥ	buddhānām
Cách vị trí	buddhe	buddhayoḥ	buddheṣu

Bảng biến hóa thân từ của Buddha ở dạng trung tính.

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	buddham	buddhe	buddhāni
Hô cách	buddha	buddhe	buddhāni
Cách trực bổ	buddham	buddhe	buddhāni
Cách dụng cụ	buddhena	buddhābhyām	buddhaiḥ
Cách gián bổ	buddhāya	buddhābhyām	buddhebhyaḥ
Cách tách ly	buddhāt	buddhābhyām	buddhebhyaḥ
Cách sở hữu	buddhasya	buddhayoḥ	buddhānām
Cách vị trí	buddhe	buddhayoḥ	buddheṣu

Bảng biến hóa thân từ của Buddhā ở dạng nữ tính.

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	buddhā	buddhe	buddhāḥ
Hô cách	buddhe	buddhe	buddhāḥ
Cách trực bổ	buddhām	buddhe	buddhāḥ
Cách dụng cụ	buddhayā	buddhābhyām	buddhābhiḥ
Cách gián bổ	buddhāyai	buddhābhyām	buddhābhyaḥ
Cách tách ly	buddhāyāḥ	buddhābhyām	buddhābhyaḥ
Cách sở hữu	buddhāyāḥ	buddhayoḥ	buddhānām
Cách vị trí	buddhāyām	buddhayoḥ	buddhāsu

Động từ căn √budh nhóm một (√बुध्), có nghĩa : tự đánh thức, tự tỉnh thức, xem, tìm hiểu, khám phá, nhận thức, cảm nhận, hiểu biết, hiểu, quan sát, suy nghĩ, tập trung, khơi dậy, phục hồi, làm cho hiểu, nhớ, tiết lộ, thông báo, thông tin, tư vấn, khuyên bảo, suy nghĩ đứng đắn, cố gắng tìm hiểu.

Chữ budh nhóm hai, có gốc từ chữ budh nhóm một, thuộc tĩnh từ, thân từ có ba dạng : nam tính, trung tính, nữ tính, có nghĩa : người tự tỉnh thức, người hiểu biết, thông minh, sáng suốt, khôn ngoan.

Bảng biến hóa thân từ của Budh2 ở dạng nam tính.

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	bhut	budhau	budhaḥ
Hô cách	bhut	budhau	budhaḥ
Cách trực bổ	budham	budhau	budhaḥ
Cách dụng cụ	budhā	bhudbhyām	bhudbhiḥ
Cách gián bổ	budhe	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách tách ly	budhaḥ	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách sở hữu	budhaḥ	budhoḥ	budhām
Cách vị trí	budhi	budhoḥ	bhutsu

Bảng biến hóa thân từ của Budh2 ở dạng trung tính.

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	bhut	budhī	budhi
Hô cách	bhut	budhī	budhi
Cách trực bổ	bhut	budhī	budhi
Cách dụng cụ	budhā	bhudbhyām	bhudbhiḥ
Cách gián bổ	budhe	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách tách ly	budhaḥ	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách sở hữu	budhaḥ	budhoḥ	budhām
Cách vị trí	budhi	budhoḥ	bhutsu

Bảng biến hóa thân từ của Budh2 ở dạng nữ tính.

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	bhut	budhau	budhaḥ
Hô cách	bhut	budhau	budhaḥ
Cách trực bổ	budham	budhau	budhaḥ
Cách dụng cụ	budhā	bhudbhyām	bhudbhiḥ
Cách gián bổ	budhe	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách tách ly	budhaḥ	bhudbhyām	bhudbhyaḥ
Cách sở hữu	budhaḥ	budhoḥ	budhām
Cách vị trí	budhi	budhoḥ	bhutsu

Thái tử Siddharta Gautama có hai người mẹ, người mẹ ruột là Mahāmāyā, và dưỡng mẫu là Mahāpajāpatī Gotamī (Pali) Mahāprajāpatī Gautamī (Phạn). Người mẹ ruột qua đời 7 ngày sau khi sanh Thái tử. Mahāprajāpatī Gautamī là vị Tỳ kheo ni và cũng là người thiết lập và lãnh đạo Ni giới, đầu tiên trong đạo Phật.

Còn tiếp

Kính bút

TS Huệ Dân

Bình luận

Đạo Phật Ngày Nay

Ngày lễ Phật đản sanh - phần 2